Protesti gay aktivista obilježili su snimanje psihološkog “serial killer” trilera “Gluvarenje” (“Cruising”, 1980.), jednog od najkontroverznijih filmova unatrag 40-ak godina u režiji Williama Friedkina. Inspiraciju za priču Friedkin je našao u istoimenom romanu iz pera novinara New York Timesa Geralda Walkera.
Sam roman, objavljen 1970., inspiriran je, pak, istinitom pričom s kraja 60-ih o gay serijskom ubojici koji je ubijao homoseksualce newyorške klupske S&M scene i policajcu infiltriranom u tu “underground” zajednicu ne bi li ga pronašao. Interesantno, Friedkin je isprva odbio režirati “Gluvarenje” kad mu je film nuđen početkom 70-tih, nakon oskarovskog uspjeha “Francuske veze”, pa je snimio kontroverznog “Istjerivača đavola” i, potom, “Nadnicu straha”.
Pristao je na režiju kad je u međuvremenu doznao za novu seriju još groznijih i nikad razjašnjenih ubojstava gayeva u New Yorku, koji se, k tome, krajem sedamdesetih oporavljao i od zloglasnog serijskog ubojice znanog kao Son Of Sam. Pristanku su kumovale još dvije stavke.
Pod jedan: dodatno preklapanje stvarnosti s pričom filma, odnosno angažman još jednog policajca za “undercover” zadatak infiltracije među homoseksualce kako bi istražio umorstva. Dva: Friedkinovo saznanje da je sporedni glumac iz njegova “Exorcista”, Paul Bateson, bio potencijalno umiješan u ubojstva gayeva (!), dok je za umorstvo jednog novinara optužen i osuđen (!!).
No, čim je Friedkin udario prvu klapu na setu filma s Alom Pacinom u glavnoj ulozi, gay aktivisti su protestirali protiv snimanja prve hollywoodske “mainstream” produkcije usko vezane uz homoseksualnu S&M zajednicu tzv. kožnih barova. Po njima je “Cruising” s takvom pričom u startu bio anti-gay film koji osuđuje homoseksualce i prikazuje ih isključivo kroz sadomazohističku prizmu kožnatih jakni, dželatskih maski, čizama, bičeva i lanaca.
Zbog toga je Friedkin morao izdati priopćenje da “ovaj film nije zamišljen kao osuda homoseksualnog svijeta”. Oglasio se i Pacino, rekavši kako ni u jednom trenutku, čitajući scenarij, nije osjetio da je film anti-gay i da su “kožni barovi” ustvari “samo djelić homoseksualne zajednice, na isti način kako je mafija samo djelić talijansko-američkog života”, referirajući se na “Kuma”. Uz to, uslijedila je i reakcija homofobne javnosti kojoj se nije svidjelo isticanje gay zajednice.
Sve to osjeti se u filmu i proturječni napadi formirali su “Gluvarenje” kao slojevit psihološki triler osamdesetih pun dvomislenosti u režiji i karakterizaciji, dokument jednog vremena na prijelazu dekada, između seksualno raskalašenih sedamdesetih i otrježnjujućih osamdesetih s pojavom spolno prenosivih bolesti poput AIDS-a, koji će buknuti u nadolazećim godinama.
“Jednog dana ovaj će grad eksplodirati”, predviđa patrolni policajac DiSimone promatrajući New York i njegove žitelje u sitne sate u uvodnim scenama Friedkinova filma s nokturalnom urbanom atmosferom u stilu “Taksista”, u kojem je glumio i tumač lika Joe Spinell.
Odmah od uvoda Friedkin sugerira da je preselio mračnu uličnu atmosferu New Yorka iz stvarnosti (serijska ubojstva od ubojice gayeva do Son Of Sama), što potvrđuje i uznemirujuća scena prvog umorstva. Ubojica je pokupio nekog gaya i eto ih u usamljenoj hotelskoj sobi potonjeg. Strah i napetost polako se uvlače u kadar.
“Sad se bojim”, priznaje muškarac kad ubojica izvadi nož. “Znam što moram napraviti”, najavi ubojica. Muškarac biva zavezan kao prilikom S&M igrica i ubojica krvožedno zabije nož nekoliko puta u njegova leđa recitirajući dječju pjesmicu, a Friedkin to prikazuje grafički i montažno presijeca blic kadrovima penetracije iz gay pornića da nalikuju nečemu što je moglo doći iz ubojičine (ili možda gledateljeve) podsvijesti.
“Ti si me na to natjerao”, kaže ubojica, s time da se “you made me do it” može prevesti i u množini, kao što je i naslov filma dvoznačan (“krstarenje” policajaca u patroli i muškaraca koji “krstare” u potrazi za povremenim seksualnim partnerom), prelomljen preko Pacinova lika Stevea Burnsa.
“Je li ti ikad pušio muškarac?”, kapetan Edelson (Paul Sorvino) pita Stevea prije nego što mu priopći kako je odabran za poseban “undercover” zadatak da se ubaci u gay zajednicu, koja je “svijet za sebe”, jer žrtve umorstava sliče na njega i tom analogijom on bi mogao privući ubojicu, a zauzvrat će dobiti promaknuće.
Film se simultano razvija kao “serial killer” i “undercover” triler sa snažnom intruzijom psihoseksualnih “slasher” i “giallo” horora kakva se 1980. godine osjetila i u “Odjevenoj da ubije” Briana De Palme, s kojom “Gluvarenje” može tvoriti dobar maraton i dijeli motiv metafilmskog voajerizma.
Jedno ubojstvo odvija se u kabini “peep showa”, nalik na malu i intimnu kinodvoranu, uz zvuk projektora i sliku pornofilma na platnu koje će poprskati krv, a ubijanje je snimljeno i u odrazu naočala ubojice. Jedinstveni “setting” razlikuje “Cruising” od slično žanriranih ostvarenja, a posebnim ga čini proganjajući trilerski ugođaj i Friedkinov osjećaj za provokaciju, intrigu, ljudsku psihologiju, nepredvidljivost, ugrozu, tenziju i dvosmislenost, ali i balans između brutalnosti i nježnosti na razmeđu noći i dana.
U prijašnjim filmovima Friedkin je dosta toga ostavljao otvorenim i davao gledatelju da (re)interpretira stvari, naročito završetke, tako i ovdje, stoga odsad nadalje valja izdati “spoiler alert” za čitatelje koji još nisu gledali “Gluvarenje”, a ne žele doznati neke detalje.
Po pitanju “otvorenosti”, intrigantno je da i prvi serijski ubojica sliči Steveu, ne samo njegove žrtve. Prvi ubojica? Da, u filmu su najmanje dva lika ubojice, možda i tri. Drugi ubojica ubija prvog u zakutku parka pri kraju prve trećine, također recitirajući dječju pjesmicu. Igra mačke i miša, ubojice i policajca, bitan je čimbenik priče, ali Friedkinu je još važnije bilo ući u Steveovu psihu pod utjecajem “undercover” zadatka.
“Ono što radim utječe na mene, teško mi je pomiriti se s tim”, Steve otkriva djevojci Nancy (Karen Allen; “Otimači izgubljenog kovčega”), koju u filmu vidimo samo u interakcijama s njim, tako da bi mogla biti i samo plod njegove mašte. Iako Friedkin izbjegava ovjekovječiti Steveove bliske susrete homoseksualne vrste tijekom zadatka, sigurno jest da je “ono što radi” utjecalo na njegovu seksualnost koju je on stavio na kocku, kao i seksualni identitet.
Nelagodu koju je osjećao zbog protesta Pacino je preselio u lik, a glumio je biseksualca u “Pasjem popodnevu”, ali tu se njegov lik nije hrvao sa seksualnošću kao u “Cruisingu”, najviše u sceni Steveova ekstatičnog, nadrogiranog plesa na podiju s jednim muškarcem, ispresijecanog bljeskavim crno-bijelim kadrovima američke zastave.
Kad Nancy odjene Steveovu “cruising” odoru, scena izgleda kao finalna potvrda buđenja njegove ženskosti. A ako Nancy možda nije stvarna, nije isključeno i da ubojice opstoje samo kao likovi u glavi policajca potisnute homoseksualne sklonosti. Odnosno, da je od samog početka ubojica mogao biti upravo Steve.